Genç
Kız ve Erkeklerde Ergenlik
Genç kızlar ve annelerin bu geçiş dönemini
iyi tanıması gerekiyor
Ergenlik Dönemi, kişisel, bedensel ve ruhsal gelişimde
önemli bir basamaktır. Bu süreçte genç kızlarımıza bilinçli
bir destek şarttır. Genç kızları ve annelerini ilgilendiren
bu konuda tüm bilinmesi gerekenleri JFK Hastanesi Kadın
Doğum Uzmanı Opr. Dr. Nadide Korkut sizin için derledi.
Ergenlik dönemi nedir, hangi değişimler olur?
Ergenlik, çocukluktan yetişkinliğe geçişte önemli bir
dönemdir. Bu dönemde bedensel ve ruhsal bazı değişimler
gerçekleşir. Kızlarda ergenlik 9-10 yaştan, 18 yaşa kadar
devam eder. Beyinden gelen uyarılarla, yumurtalık ( overler
) den üretilen hormonların etkileriyle vücutta birtakım
değişimler görülür. Ergenlik döneminde ilkin; kalçalar
yuvarlaklaşmaya başlar; kıllanmalar ortaya çıkar. Göğüslerin
büyüklük ve şekilleri değişir. Bu cinsiyet hormonlarının
etkisiyle adet kanamaları başlar. Hormonların etkileriyle,
duygu ve davranışlarda cinsel özellikler belirir; cinsel
kimlik yerleşir. Bu dönemde vücuttaki değişimlere adaptasyonda
aile ve sosyal destek çok önemlidir.
Cinsel organların anatomik yapısı nasıldır ?
Üreme organları dış ve iç genital organlardan oluşur.
Dış genital organlar: Vulva adı verilen iç ve dış dudaklar
klitoris, himen (kızlık zarı) ve çeşitli bezlerden meydana
gelir. Vulva; vagina açıklığını çevreleyen iç ve dış dudaklar,
yağ, ter bezleri ve kıl foliküllerinden ibarettir. Klitoris,
embriolojik olarak erkekte penisin karşılığıdır ve uyarılma
bölgelerinden biridir. Himen (kızlık zarı) ise; vaginal
girişte bulunan embriolojik bir artıktır. iç Genital Organlar:
Vagina, serviks (rahim ağzı), uterus (rahim) ve fallop
tüpleri (yumurtalık kanalları); overlerden (yumurtalıklar)
oluşur. Vagina; vulvadan rahime uzanan 6-9 cm.'lik kaslardan
oluşan, cinsel ilişki kurulan bölgedir. Serviks (rahim
ağzı) ; vaginanın son kısmının uterusla birleştiği kısımdır.
Uterus (rahim); iç tabakasından endometriumun dönemsel
dökülmeleriyle adet kanamasının gerçekleştiği veya döllenme
ile fetus ( çocuğun ) geliştiği bölümdür. Fallop tüpleri;
rahimin iki yanındaki yumurtalıklara kadar uzanan 7-12
cm.'lik kanallardır. Yumurtadan salınan yumurta ile spermin
döllenmesi bu kanalda gerçekleşir. Yumurtalıklar; rahmin
iki tarafında bulunan hormon üreten 2-4 cm çapında yapılardır.
ådet kanaması nedir? Nasıl oluşur?
Adet kanaması; aylık ( 22-40 ) günler arasında görülen;
rahimin iç tabakası olan endometriumun hormonların dönemsel
etkileriyle dökülmesi durumudur. Adet düzeni, östrogen
ve progesteron hormonları arasındaki ilişkiye bağlıdır
ve bir adet kanaması 3-7 gün sürer. Ergenlik döneminde
overlerin çalışması ve hormon üretimiyle beraber ilk adet
kanaması görülür. Buna menarş denir. İlk adet kanaması
9-16 yaşlarında başlar. Bu yaş, genetik etkiler ve beslenmeye
göre değişir. Adet kanamalarında ilk 2 yıl, hormonların
etkilerinin tam gelişmemesi ve yerleşmemesi nedeniyle
düzensizlikler olabilir.
Adetin başlaması gecikebilir mi?
Adet kanamaları normalde 9-16 yaşta gerçekleşir.
Yaklaşık % 10 oranında görülen gecikmeler çoğunlukla yapısal
ve genetik duruma bağlıdır. Ancak, doktor tarafından incelenmesi
gerekir. Ağır spor yapan genç kızlarda ya da beslenme
bozukluğu olan; çok zayıf kızlarda adet kanamaları gecikebilir.
Bazı kızlarda himen ( kızlık zarı ) açık olmayabilir,
bu basit bir işlemle açılarak kanamaların gerçekleşmesi
sağlanır. Şeker - astım - böbrek hastalıkları gibi kronik
hastalıklar, hipofiz, troid bezi hastalıkları da adet
kanamalarının gecikmesine neden olabilir. Çok nadiren
rahim ve yumurtalıklar gelişmemiş olabilir.
Adet düzensizliği nedir ?
Ergenlik dönemde vücudun yeni hormonlara adaptasyonu ve
hipofiz - hipotalamus-over aksinin gelişmesiyle ilk iki
yıl adet düzensizlikleri olabilir. Bu olgularda ciddi
tedavilere gerek yoktur, düzenin yerleşmesi izlenir. Daha
sonra ise, 28-35 günlük sıkluslerle hormonların uyum içinde
çalıştığı anlaşılır. Adet kanamaları, stres, yorgunluk,
heyecan, egzersiz, diyet ve hastalıklardan etkilenir.
Hormonal dengesizlikler de adet döneminde bozulmalara
neden olabilir.
Adet sırasında ne gibi önlemler alınmalıdır ?
Adet kanaması dönemi bağışıklık sisteminin zayıfladığı
özel bir dönemdir. Vücut temizliği ve beslenmeye önem
verilmeli, çok yorgunluk yaratacak işlerden kaçınılmalıdır.
Kanamalar için emicilik özelliği olan, iç çamaşıra yerleştirilen
özel hijyenik pedler kullanılmaktadır ve sık değiştirilmelidir.
Cinsel aktif bayanlar tampon da kullanabilir. Ancak uygunsuz
tampon kullanımı; 'Toksik şok Sendromu' denilen bir hastalığa
yol açabilir. İltihabi hastalığı olanların tampon kullanmaktan
kaçınmaları gerekir. Ayrıca tamponun en geç 4 saatte bir
değiştirilmesi ve temizlik kurallarına çok dikkat etmeleri
şarttır.
PMS (Premenstrüel Sendrom) nedir ?
PMS; çok sık rastlanılan bir durumdur. Adet kanamaları,
l hafta - 10 gün öncesinden başlar. Duygusal huzursuzluk,
gerginlik, göğüslerde ağrı- hassasiyet, vücutta şişlik,
sivilceler, yorgunluk kasık ağrıları şeklinde ortaya çıkar.
Hormonların etkisiyle ortaya çıkan bu durum özellikle
psikolojik belirtilerle beraber olabilir. Sağlıklı beslenmek,
bol meyve ve sebze, sulu gıda alımı, tuzlu gıda çikolata
ve kola gibi içeceklerden kaçınmak, spor yapmak, dinlenmek
ve gevşeme tekniklerini öğrenmek faydalı olacaktır.
Ergenlik döneminin başlama
yaşı, cinsiyete ve ülkelere göre değişmektedir.
Ortalama olarak bu dönem, 11 yaşında başlar.
11 - 13 yaşları arasına giriş dönemine (puberte dönem)
diyoruz.
Ergen, ne çocuk ne de yetişkindir. Kimliğini belirlemeye
çalışan bir bireydir.
Ergenlik (13-18
yaş ) Döneminin Genel Özellikleri:
Her iki cinsiyetle de olgun
ilişkiler kurabilme.
Eril ya da dişil toplumsal rolü gerçekleştirme.
Bedensel özelliklerini kabul etme ve bedenini etkili bir
şekilde kullanma.
Ana-babadan ve diğer yetişkinlerden duygusal bağımsızlığı
gerçekleştirme.
Aile yaşamına ve evliliğe hazırlanma.
Bir mesleğe hazırlanma.
Davranışlarını yönetebilmek için gerekli değerler ve ahlaki
sistem geliştirme.
Sosyal sorumluluklar isteme ve başarma.
Aile İlişkileri:
Ergenlerin bu dönemde ailelerine
olan bağımlılıkları azalır.
Hiçbir şeyi beğenmez, sürekli şikâyet edecek bir şeyler
bulurlar.
Eve istediği zaman girip çıkmak ister.
Ailesinin en ufak bir eleştirisine büyük tepkiler verir.
Kendine yöneltilen eleştirileri kabul etmez, sürekli eleştirmeyi
sever.
Boşvermişlik içindedir.
Anne-babasının beğenileriyle alay eder.
Anne-babasının düşüncelerini eskimiş bulur. Onlardan öğrenecek
hiçbir şeyi kalmamış sanır.
Aileyle fikir bazında çatışma , isyankâr tutum bu dönemde
artar.
Bu dönemde aileye büyük bir görev düşer. Aile bu davranışların
bir süre sonra geçeceğini bilmeli ve sabırlı davranmalıdır.
Arkadaş İlişkileri:
Ergen için arkadaşları çok
önemlidir.
Arkadaşlarının kendisi için ne düşündüğü çok önemlidir.
Bu dönemde ergenler kendi aralarında arkadaş grupları
oluştururlar.
Bu grupların kendi aralarında yazısız kuralları vardır.
Kurallarına uyan kişileri gruplarına alırlar.
Her ergen bir arkadaş grubunda olmak ister.
Erkeklerin kurdukları gruplar daha kalabalıktır, ilişkiler
yüzeyseldir.
Kızlardan oluşan gruplar daha küçüktür, ilişkiler ise
daha sıkıdır.
Ailesi içinde geçimsizlik ve dengesizlik olan ergenlerde,
bir baskı hakim ise masum arkadaş grupları yerine çeteye
yönelir.
Kız-Erkek İlişkileri:
Ergenliğin ortalarına doğru, karşı cinse olan ilgi artar.
Ergen, karşı cinsin ilgisini çekebilmek için giyim kuşamına
dikkât eder.
Ergenlik Dönemiyle İlgili Duygular:
Kızlar, erkeklerden daha erken duygusal
olgunluğa ulaşır ve duygularını kontrol edebilirler.
Ergenin duygularında bir yoğunlaşma görülür, bunu dışarı
vurma ihtiyacı güder. Ergen yaşadığı olumsuz duyguları
bağırarak, ağlayarak, el - kol hareketleri yaparak belli
eder.
Ergenin yaşadıkları olumlu duygularsa, şiir, öykü yazar
ya da hatıra tutar.
Ergen duygularını daha çok arkadaşlarıyla paylaşmaktan
hoşlanır.
Aşık olmak bu dönemde baskın bir duygudur. Bazen bunu
karşı cinse belli edebilir, bazen de duygularını saklamayı
tercih edebilir.
Bu dönemde aşırı şekilde hayal kurma görülür.
Ergende yalnız kalma isteği vardır.
Ergen, sosyal ilişkilerden korkar.
Sevgi, ergenin ihtiyacı olan bir duygudur.
Soyut İşlemler Döneminin Özellikleri:
Genelleme, tümden gelim - tüme varım gibi
zihinsel işlemleri rahatlıkla yapabilir.
Bir sorunun çözümünde birçok faktörü görebilir ve ele
alabilir.
Mecazi söyleyişi anlayabilir.
Mizah ve espri anlayışı da gelişmiştir.
Mantık oyunlarını sever ve onlarla uğraşır.
Tartışmalara katılmayı sever.
İnsanlık, hürriyet, adalet ve din gibi soyut kavramları
anlamaya başlar ve düşünebilir.
Kişiye, yere ve zamana göre değişen görece kavramlar da
bu dönemde edinilir. Kuralların değişebileceğini kavramaya
başlar.
Ergen, kendi kendini çok eleştirir, kendini çok eleştirdiği
için de herkes tarafından eleştirildiğini sanır.
Sanki herkesin dikkâti onun üzerindedir, herkes onun dış
görünüşüne çok önem vermektedir.
Ergenin ben merkezci düşünce biçiminin diğer bir özelliği
de kendi düşüncesinin, kendi inançlarının en doğru en
orijinal olduğunu sanmasıdır.
Ergen, bir çelişkiler dünyasında yaşamaktadır. Bir yandan
çevresindekilerin kendisine ilişkin düşüncelerine çok
önem verirken, bir yandan da kendisini herkesten daha
akıllı sanmaktadır.
Ergenler kendilerini olduğu gibi yargılamadan
kabul eden, sevgi, saygı gösteren, güven ve destek veren
özdeşim modelleri ile karşılaşma şansına sahip olurlarsa,
sağlıklı bir kimlik geliştirebilirler.
Ergenlik dönemi, kısaca bireyin çevresiyle
ve kendisiyle çatışma halinde olduğu bir dönemdir.
Kimliğe Karşı Rol Karışıklığı
(Ergenlik dönemi, 12-18 yaş = Erik Erikson ): Bu
dönem boyunca, cinsel olgunlaşma ve beden büyümesi oldukça
hızlıdır.
Kadın ya da erkek kimliği gelişir.
Arkadaşları ile toplumun söyledikleri birbirine uymadığı
zaman çatışma olur.
Genital Dönem ( 11-18 yaş = Freud
)
Cinsel çekicilik, toplumsallaşma, grup etkinlikleri,
meslek planlaması ve yuva kurma gereksinmeleri belirir.
Bu dönemin amacı, ergenin ana babasına olan bağımlılığından
koparak aile dışındaki karşı cinsele olgun ilişkiler kurabilmeyi
öğrenmektir.
Büyüme:
Ergenlik dönemi, büyümenin yeniden hızlandığı,
biyolojik değişim ve olgunlaşmanın tamamlanarak çocuğun
artık erişkin görünümüne girdiği dönemdir.
NOT: Kızlar ergenliğe erkeklerden daha önce
girdikleri için erkeklerden daha uzundurlar.
Erkekler, 14 yaş civarında kızlara ulaşırlar ve onları
geçerler. Aynı zamanda, 12-14 yaşları arasında kızlar
erkeklerden daha ağırdır.
Kas kütlelerinde ¼ oranında artış görülür. Bu da ergenin
sportif etkinliklere ve yoğun antrenmana hazırlıklı olmasını
sağlar.
Kız çocukları 8-13 yaşlarında ergenliğe girebilir.
Erkek çocukları 9,5-15 yaşlarında ergenliğe girebilir.
Ergenlik süresi 2-6 yıl arasında sürebilir.
Ergenlik başlangıcında erişkin boyun % 80’ i olan boy
uzunluğu 2-4 yıl içinde erişkin boyun % 99’na ulaşır.
10-12 yaşlar arasında kızlar erkeklerden daha iri olurlar.
Büyüme hızı doruğu kızlarda ® 9 cm/yıl erkeklerde
10,5 cm/yıl
Boy uzaması kızlarda 16-18 yaşlarında erkeklerde 18-20
yaşlarında durur.
Genelde kızların 14 yaşından sonra uzamalarının durduğu
ve gövde - bacak uzunlukları açısından yetişkin proporsiyonlarına
da bu yaşta ulaştıkları gözlenmiştir.
Ergenlik dönemi süresince beden ağırlığı
kızlarda 16 kg erkeklerde 20 kg artar.
Gerek kız gerekse erkek çocukların birçoğunda, ergenlik
öncesinde ( 8-10 yaşlarında ) bedende yağ depolanması
sonucu ağırlıkta belirgin bir artma görülür. Ergenlik
dönemi boyunca ise erkeklerde ve kızlarda ağırlık artışı
nedenleri farklıdır.
Erkekler kas gelişmesi iskelet kitlesinin artması
Kızlar yağ depolanması sonucu kilo alırlar.
Ağırlık artmasının en hızlı olduğu dönem, “ büyüme hızı
doruğu ” ’dan altı ay sonra yaşanır.
