ÇOCUK HAKLARI
SÖZLEŞMESİ TANITIM VE TARİHÇE
Çocuk Hakları
Sözleşmesi-Tarihçe
Çocukların korunması ile ilgili
Uluslararası alanda bir örgüt kurulması fikri ilk olarak 1894 yılında
ortaya çıkmıştır. Bu düşünceye ilgi gösteren bazı Avrupa devletlerinden
temsilciler Paris'te özel bir toplantı yapmışlardır.
Gençlerin sorunlarını, çocuk ve annelerin korunması hususunda Uluslararası
bir merkez kurulması yolunda ilk resmi girişim 1912 yılında İsviçre'de
gerçekleşiyor. Aynı yıllarda benzer çalışmalar Belçika'da devam
etmiş, bu çalışmalar
1. Dünya Savaşı'nın çıkmasına kadar sürmüş ve savaşın çıkması üzerine
çalışmalar ara verilmiştir.
1.Dünya Savaşı'nın sonunda Çocukların Korunması önem kazanınca,
1920 yılında Cenevre'de "Uluslararası Çocuklara Yardım Birliği"
adında özel bir örgüt kurulmuş ve bu örgüt 1923 yılında "Cenevre
Çocuk Haklar Bildirgesi" ni yayınla-
mıştır. Milletler Cemiyeti tarafından kabul edilen ve yayınlanan,
"dünyadaki tüm çocuklara asgari bir özen gösterilme-
lidir" ilkesini temel alan bu bildirge önsöz ve beş maddeden oluşmuştur.
"Cenevre Bildirgesi" denilen bu çocuk hakları bildirgesinde çocukların
"yaşama, gelişme, beslenme, yardım görme, istismardan korunma" hakları güvence altına alınmıştır.
Milletler Cemiyeti Genel Kurulu 27 Eylül 1934 tarihinde Çocuk Hakları
Bildirgesini yeniden onaylamıştır.
Bu bildirge Türkiye tarafından benimsenmiş ve Mustafa Kemal ATATÜRK
tarafından 1931 yılında imzalanmıştır.
Çocukların korunması, tıbbi yardım görmesi, çalışma yaşı gibi konularda
çalışma yapmak üzere 1936 yılında 1.Balkan ve 1938 yılında 2.Balkan
Kongreleri toplanmıştır. Bu kongreler bu alanda gerçekleştirilen
evrensel çalışmalara öncü-
lük etmiştir. Ayrıca Balkan Kongreleri Türkiye'nin katıldığı çocukların
korunmasına ilişkin ilk uluslararası çalışma-
lardandır.
Birleşmiş Milletler Örgütü kurulduktan sonra, Milletler Cemiyeti
çocukların korunması sorununu inceleme ve görev-
lerini bu örgüte aktarmıştır. Üye devletlerin bazıları Çocuk Hakları
Bildirgesinin devletleri hukuksal bakımdan bağla-
yıcı bir sözleşme olması önerisinde bulunmuşlar, ancak üye devletlerin
çoğunluğu hukuksal bağlayıcılığı olmayan ve uygulama zorunluluğu
bulunmayan genel ilkeler şeklindeki bildirgeye taraf olduklarını
bildirmişlerdir. Bu öneriler doğrultusunda yeniden gözden geçirilen
tasarı 20 Kasım 1959 tarihinde Birleşmiş Milletler Genel Kurulunda
"Birleş-
miş Milletler Çocuk Hakları Bidirgesi" adı altında kabul edilmiştir.
Çocuk Hakları Bildirgesi - 20 Kasım 1959
İnsanlığın çocuğa herşeyin en iyisini vermekle yükümlü olduğunu
açıklaya önsöz ve 10 temel ilkeden oluşmuştur:
1. Bu bildirgede yer alan haklara tüm
çocukların hiçbir ayrımcılık gözetilmeksizin sahip olmaları,
2. Çocuk özel bir korumadan yararlanabilmeli,
bu amaçla hazırlanan kanunlarda çocuğun çıkarları göz önünde bulun-
durulmalıdır.
3. Çocuk doğduğu andan itibaren bir ad
ve tabiyet sahibi olmaya hak kazanmalıdır.
4. Çocuğun sağlık hakkı,
5. Özürlü çocukların haklarını,
6. Çocuğun öncelikle ailesinin sorumluluğu
altında olduğu, ailesi ve yeterli maddi desteği bulunmayan çocuklara
özel bakım sağlamak toplumun ve kamu yönetiminin görevidir. Çok
çocuklu ailelere devlet yardım etmelidir.
7. Çocuğun eğitim hakkı,
8. Öncelikli yardım ve koruma hakkı,
9. İstismar ve ihmale karşı korunması
hakkı,
10. Çocuğun ayrımcılık biçimlerini özendiren
uygulamalardan korunması, Çocuğun anlayış, barış, hoşgörü, kardeşlik
ilkeleri ve ortamında yetiştirilmesini öngörmektedir.
Çocuk Haklarına
Dair Birleşmiş Milletler Sözleşmesi - 20 Kasım 1989
Çocuk Hakları Sözleşmesinin oluşumu, 1924 Cenevre Çocuk Hakları
Bildirgesi ve 1959 Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Bildirgesine
dayanır. Bildirgeler, çocukların çıkarları yönündeki özel ve kamusal
nitelikteki girşimler açısından o günden bu yana bir kılavuz işlevi
görmüşlerdir. Fakat bildirgeler, devletler tarafından kabul edilen
fakat uyulmadığı takdirde bağlayıcılığı ve yaptırımı bulunmayan
ilan edilmiş genel ilkelerdir. Sözleşmeler ise, kendisine taraf
olan devletleri bağlayan bir yasa niteliğindedir. Bu nedenle Çocuk
Haklarının da bağlayıcı bir sözleşme ile güvence altına alınması
gerekliliği doğmuştur.
Çocuk Haklarına dair Birleşmiş Milletler Sözleşmesi, Uluslararası
hukukta Çocuk Haklarının tanınması ve korunmasına ilişkin en kapsamlı
düzenlemeyi içeren metindir. Birleşmiş Milletler Genel Kurulu'nun
oy birliği ile ka-
bul ettiği sözleşme metnini 26 Ocak 1990' da imzaya açmış ve 2 Eylül
1990'da ise sözleşmeyi onaylayan 21 devlet arasında yürürlüğe girmiştir.
Türkiye 20 - 30 Eylül 1990'da Birleşmiş Milletler Genel Merkezi'nde
toplanan " Çocuklar İçin Dünya Zirvesi" nde sözleşmeyi imzalamıştır.
Bu sözleşme " Dünya Çocuklarının İnsan
Hakları Yasası " sayılmaktadır. Çocuk Hakları Sözleşmesi
18 yaşına kadar olan insanları "Çocuk" olarak niteleyip, onların :
YAŞAMA
|
KORUNMA
|
GELİŞME
|
KATILIM
|
haklarını güvence
altına almaktadır.
Özel ilgi ve eğitim gerektiren çocuklar için, özel düzenlemeler ve
hükümler öngörmektedir.
Sözleşme, çocuk haklarına ilişkin bu güne dek hazırlanmış en eksiksiz
belgedir ve ayrıca bu haklara uluslararası yasa gücü kazandıran
ilk belgedir. Sözleşmenin diğer bir özelliği de insan hakları ile
ilgili Uluslararası antlaşmalar arasın-
da en kısa zamanda yürürlüğe giren bir belge oluşudur.
Bugüne kadar yapılmış düzenlemelerden farklı olarak, bu sözleşme
çocukların KATILIM HAKLARINI düzenlemiştir.
Çocuklar kendi haklarında karar verebilme ve kişiliklerin geliştirebilme,
toplumsal örgütlenmelerde kendilerini ifade edebilme haklarını da
tanımıştır.
Çocuk Hakları Sözleşmesi' nin
Temel İlkeleri:
* 18 yaşına kadar herkes "Ç o c u k t
u r ".
* Çocuk , yaşla ve olgunlaşma
ile gelişen ihtiyaçlara sahip bi r " b i r e
y d i r".
*Çocuk hakkında alınan her kararda
çocuğun "g ö r ü ş ü" alınmalıdır.
*Çocukla ilgili her işlemde
" çocuğun yüksek yararı " gözönünde bulundurulmalıdır.
*Çocuklar herhangi bir "a
y r ı m c ı l ı ğ a" maruz kalmaksızın
"e ş i t" olarak "d o ğ u ş t a n" haklara sahiptirler.
*A n n e-b a b a "
s o r u m l u l u ğ u" esastır. Devletler
anne babanın bu sorumluluğunu yerine getirmesine destek olmalı,
anne babanın sorumluluğunu yerine getirmedikleri durumlarda sorumluluğu
devir almalıdırlar.
Bu temel yaklaşımdan sonra, çocukların içinde bulunabilecekleri
her bir özel durum ( istismar edilmiş olma, çalışan çocuklar, mülteci
çocuklar, savaş mağduru çocuklar, madde bağımlılığı gibi ) ayrıca
düzenlenmiştir.
Sözleşme, Uluslararası hukuk açısından çocuklara yönelik tutum ve
davranışlara ilişkin evrensel standartları düzen-
leyen ve b a ğ l a y ı c ı güce sahip
h u k u k s a l bir metindir.
Çocuk Hakları
Sözleşmesi' nin Uygulanması - İzlenmesi
Sözleşmenin 42. maddesinde : "Sözleşmede yer alan hakların taraf
devletlerce uygun araçlarla yetişkinlere ve çocukla-
ra yaygın bir biçimde öğretilmesi yükümlülüğü" belirtilmiştir.
Sözleşmenin 43. ve devamındaki maddelerinde, sözleşmenin yürürlüğe
girmesini ve sözleşmeye uyulmasını düzenleyen kurallara yer verilmiştir.
Taraf devletler, sözleşmede yer alan hükümlerin hayata geçirilmesini
ve sözleşmenin uygun ve etkili araçlarla, gerek çocuklar ve gerekse
yetişkinler tarafından bilinmesini sağlamakla yükümlüdürler. Bu
nedenle iç hukuklarını sözleş-
meye uyarlamak, idari işlemlerde de, kurumların oluşmasında uyum
için gerekli değişiklikleri yapmakla yükümlü-
dürler.
Bu yükümlülüklerin yerine getirilişi, on uzmandan oluşan Birleşmiş
Milletler Çocuk Hakları Komitesince izlenir.
Sözleşmeye taraf devletler, sözleşmeyi onayladıktan iki yıl sonra
ve ardından her beş yılda bir Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları
Komitesi'ne ülkelerindeki çocuk hakları ile ilgili durum hakkında
rapor vermekle yükümlüdürler.
Ayrıca taraf devletler, hazırladıkları bu raporları kamuoyuna yaygın
bir biçimde duyuracaklardır.
Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Komitesi, çocuk haklarına ilişkin
belirli konularda özel araştırmalar yapılmasını isteyebilir. Değerlendirmelerini
taraf devletlerden her birine ve Birleşmiş Milletler Genel Kurulu'na
iletir.
Devlet raporları dışında, Sivil toplum kuruluşları da Birleşmiş
Milletler Çocuk Hakları Komitesine rapor sunabilmektedirler.
K a y na k ç a
20 Kasım 1989 Birleşmiş Milletler Çocuk Haklarına Dair Sözleşme
20 Kasım 1959 Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Bildirgesi
Akyüz Emine Çocuğun Haklarının ve Güvenliğinin Korunması - Ankara
2000