Türkçe kelimelerin yazılışındaki
bazı kurallar
1- Cümle içinde geçen ay ve gün adları küçük harfle yazılır. Belli bir
tarihi işaret eden ay ve gün adları büyük harfle yazılır. 29 Mayıs 1453
yılının Salı günü.
2- Milli ve dini bayramlar büyük harfle başlar. Ramazan Bayramı, Kurban
Bayramı, Cumhuriyet Bayramı.
3- Belli günlerin isimleri cümle içinde oldukları zaman büyük harfle başlanılarak
yazılır. Anneler Günü, Nevruz, Tiyatro Günü.
4- Milletlerin, boyların, oymakların, dil ve lehçelerin adları büyük harfle
başlar. Türk, Kırgız, Tatar, Alman, Türkçe, Almanca, Hintçe, Latince.
5- Din ve mezhep adları da büyük harfle başlar. Müslüman, İslamiyet, İslamlık,
Hristiyan, Katolik.
6-Akrabalık adları bildiren kelimeler küçük harfle yazılır. Sevgili kardeşim,
Ayşe teyze, Saim amca.
7- Mektuplardaki hitap cümlelerinde ilk kelime büyük harfle başlar, ondan
sonrakiler özel isim değilse küçük devam eder. Değerli dayıcığım, Sevgili
kardeşim.
8- Resmi yazılarda hitapların birinci kelimesi ve ondan sonra gelen isim
soylu kelimeler büyük harfle başlar. 'Sayın Başkan, Sayın Müdür. 9- Levhalar
ve açıklama yazıları büyük harfle başlar. Levha yazıları birkaç kelimeden
oluştuğunda ilk kelime büyük harfle başlar. Giriş, Çıkış, Vezne, Doktor,
Başkan.
10- Gazete, dergi, kitap adlarının bütün kelimeleri büyük harfle başlar.
Özel ada dahil olmayan sözler büyük harfle başlamaz. Milliyet gazetesi,
Türk Dili dergisi.
11- Kişi isimleri ve soy isimleri büyük harfle başlar. Mehmet Akif Ersoy,
Ziya Gökalp, Cahit Sıtkı Tarancı, Ömer Seyfettin. Unvan ve sayı bildiren
isimler büyük harfle başlar. Öğretmen Hüseyin, Profesör Kenan, Dr. Coşkun,
Binbaşı Ali, Hamdi Bey, Mustafa Efendi, Zeynep Hanım.
12-Tarihe geçmiş kişilerin belirlenmiş, bilinen unvanları, lakapları da
büyük yazılır. Yavuz Sultan Selim, Fatih Sultan Mehmet, Nişancı Mehmet
Paşa, Safiye Sultan, Şeyhülislam Esad Efendi, Gazi Osman Paşa, Mimar Sinan.
13- Kişilerin takma adları (mahlas) büyük yazılır. Avni: (Fatih Sultan
Mehmet) - Muhibbi: (Kanuni Sultan Süleyman) Tarhan: (Ömer Seyfettin) -
Mehmet Ali Sel: (Orhan Veli Kanık) - Aydede: (Refik Halit Karay) - Deli
Ozan:
(Faruk Nafiz Çamlıbel) - Baki - Fuzulî - Dertli - Kaygusuz Abdal.
14- Din kavramları içinde geçen özel adlar büyük yazılır. Tanrı, Allah,
Cebrail, Zeus. Tanrı kelimesi özel bir ad ola-rak kullanılmadığı zaman
küçük yazılır. Eski Yunan tanrıları, ilkel kabilelerin tanrıları.
15-Coğrafya ve astronomi ile ilgili yayınlarda Güneş, Dünya, Ay, Merkür
gibi gezegen ve yer isimleri büyük yazılır.
16- Özel coğrafya adları büyük yazılır. İstanbul, Konya, Akdeniz, Uludağ,
Kızılırmak, Pınarbaşı, Asya, Avrupa, Güneydoğu Anadolu.
17- Ülke adları büyük harfle başlar, ülke adlarından sonra gelen krallık,
halk cumhuriyeti, cumhuriyet gibi kelimeler de büyük harfle başlar. Türkiye
Cumhuriyeti, Arnavutluk Halk Cumhuriyeti, Birleşik Arap Emirlikleri, Kıbrıs
Türk Cumhuriyeti, Amerika Birleşik Devletleri, Çek Cumhuriyeti.
18-Yabancı yer adlarının bitişik veya ayrı yazılışında yabancıların kullandığı
biçimlere uyulur. Hyde Park, New York, Buenos Aires, San Marino.
19-Yabancı dağ, tepe, akarsu, göl adlarının yazılışında, yabancı yazılışlara
uyulur. Leman, Mississippi, Frie, Mont Bianc. 20- Bazı yabancı şehir,
dağ, göl ve akarsuların adları dilimize Türkçe biçimleriyle yerleşmiştir.
Türkçe söylenişe uygun bu adlar Türk yazılış kurallarına uygun olarak
yazılır. Viyana (Wien), Marsilya (Marseille), Venedik (Venezia),
21-Yer adlarında ilk isimden sonra gelen deniz, göl, nehir, dağ, boğaz
vb. tür bildiren ikinci isimler küçük harfle başlar, İstanbul şehri, Marmara
denizi, Erciyes dağı, Meriç nehri. Balkaş gölü. Ancak, ikinci isim özel
isme dahil ise ve ikisi birden kastedilen kavramı karşılıyorsa, ikinci
isim de büyük harfle başlar. Bu halde dağ, deniz ve göl, boğaz, ırmak
kelimeleri büyük harfle yazılır. İstanbul Boğazı, Çanakkale Boğazı, Beyşehir
Gölü, Tuz Gölü, Rumeli Kavağı, Haymana Ovası, Muş Ovası.
22- Yukarıdaki maddede olduğu gibi mahalle, meydan, bulvar, cadde, sokak
geçen bu kelimelerin baş harfleri büyük yazılır. Abbasağa Mahallesi, Eminönü
Meydanı, Türk Ocağı Caddesi, Kızılay Meydanı.
23-Özel adlardan meydana gelmiş mahalle, meydan, bulvar, cadde ve sokak
adları büyük harfle başlayıp ayrı olarak yazılır. Fevzi Çakmak Caddesi,
Cemal Nadir Sokağı, Barbaros Bulvarı.
24- Saray, köşk, han, kale köprü, anıt vb. yapı adlannın bütün kelimeleri
büyük harfle başlar. Topkapı Sarayı, Çankaya Köşkü, Mostar Köprüsü.
25- Kurum, kuruluş, işletme, kooperatif, okul, birlik, dernek adlannın
her kelimesi büyük harfle başlar. Türkiye Büyük Millet Meclisi, Dış İşleri
Bakanlığı, Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Millî Kütüphane,
Atatürk Hava Limanı, Edebiyat Fakültesi, Makine ve Kimya Endüstrisi Kurumu,
Toprak Mahsulleri Ofisi, Et ve Balık Kurumu, İstatistik Enstitüsü, Fakirleri
Koruma Derneği, Bakanlar Kurulu.
26- Kurum, merkez, bakanlık, üniversite gibi kuruluş bildiren kelimeler,
belli bir kurum kastedildiğinde büyük harfle başlar. Bu yıl Meclis yeni
döneme erken başladı.
27- Bazı kuruluşların adlarım yazarken yaygınlık kazanmış şekillerine
uyulur. Genelkurmay Başkanlığı, Kara Yolları Genel Müdürlüğü, İç İşleri
Bakanlığı. Bu isimler kalıplaşmış olduğu için uygulanan biçimleri ile
yazılırlar. 28- Kurum ve kuruluş adlarında yer alan kelimeler bazen söz
içinde geçebilirler, o zaman küçük harfle yazılmaları
gerekir. Bugün radyo ve televizyon programları iyi değildi.
29- Hukukla ilgili her kanun, tüzük, yönetmelik, yönerge,genelge adlannın
her kelimesi büyük yazılır. Nutuk, Medenî Kanun, Borçlar Hukuku.
30- Özel ad kendi anlamı dışında yeni bir anlam kazanmışsa küçük harfle
başlar, hicaz (makam), acemi (tecrübesiz), amper (elektrik akımı şiddet
birimi), allahlık (saf, zararsız). Müzikte kullanılan makam ve tür adları
küçük harfle başlar. Nihavent, hicazkar, türkü, varsağı.
31 -Yer ve millet adlarıyla kurulan birleşik kelimelerde özel adlar büyük
harfle başlar. Antep fıstığı, Brüksel lahanası, Frenk gömleği, Japon gülü.
TÜRKÇE'DE BİTİŞİK VE AYRIK YAZILAN KELİMELER
Bitişik Yazılması Gereken Kelimeler:
1- Birleşen iki kelimede anlam kaymasına uğrayanlar. Hanımeli (bir bitki),
kadıngöbeği (bir tatlı), devetabanı (bir bitki), aslanağzı (bir çiçek).
2- Bileşik kelimelerin bir kısmında sesli harf düşmesi meydana gelmiş
olanlar. Pazartesi (pazar ertesi), kaynana (kayın ana), niçin (ne için).
3-Pekiştirilmiş sıfatlar. Sapsarı, sipsivri, dümdüz.
4-Yapı bakımından tam olarak birleşmiş, bileşik kelime halini almış bazı
kelime ve deyimler. Zıpçıktı, çıtkırıldım, dedikodu, gecekondu, külbastı.
5- Farsçadan alınan (hane) kelimesi ile yapılan birleşik kelimeler. Kahvehane,
çayhane, yatakhane.
6- Dilimizde bulunan bazı kelimeler, etmek, eylemek, olmak yardımcı fiilleri
ile birleşirken ses fazlalaşması (kelimeler yabancıdır, asıllarına benzer
duruma gelirler) meydana gelir. Affetmek, halletmek, hissetmek.
7- Dilimize yabancı dillerden girmiş, bugün çok kullandığımız bazı kelimeler
etmek, eylemek, olmak yardımcı fiilleri ile birleşirken ikinci hecedeki
sesli harflerini düşürürler (asılları gibi olurlar). Emir - emretmek,
nakil- nakletmek, şükür o şükretmek, sabır -sabretmek. 8- (a-e-ı-i-u-ü)
ekleri kullanılarak yapılmış bileşik fiiller. Uyuyakalmak, bakakalmak,
yapabilmek, yazıvermek, öle-yazmak.
9- İki veya daha çok kelimeden meydana gelmiş Türkçe yer adları (İI, şehir,
köy). Çanakkale, Eskişehir, Pınarbaşı
10- İki veya daha çok kelimeden meydana gelmiş mahalle ve semt adları.
Çengelköy, Beşiktaş, Yenimahalle, Sarıyer.
11- Dağ, tepe, akarsu, göl, deniz adları. Uludağ, Kızıldeniz, Karasu,
Acıgöl, Aksu.
Ayrı Yazılması Gereken Kelimeler:
1-Sıfatlarda derece göstermeye yarayan (en, daha) gibi zarflar. En güzel,
daha iyi, en fazla, daha soğuk vb.
2- İkilemeler, (ikilemeler dilimizde çok geniş yer tutarlar.) Düşe kalka,
gide gide, eski püskü, şıpır şıpır, kem küm, allak bullak.
3- İkilemelerden bazıları bugün kullanılmayan kelimelerden meydana gelir.
Anlamsız gibi görünen bu kelimelerin zamanında anlamlı birer kelime olduğu
bilinmektedir. Bunlar da diğer ikilemeler gibi yazılır. Ev bark, soy sop.
4- (m) ile yapılmış ikilemeler. Dolap molap, kapı mapı, kitap mitap.
5- İsim hal ekleri ile yapılan ikilemeler: iç içe, göz göze, elden ele,
yıldan yıla, yan yana.
6- İyelik eki almış ikilemeler. Boşu boşuna, günü gününe.
7- İsimleri tekrarlamak şeklinde yapılan ikilemeler. Akın akın, kucak
kucak, takım takım.
8- Sıfatların tekrarlanması ile yapılan ikilemeler: Tatlı tatlı, diri
diri, ağır ağır, güzel güzel.
9- Kökü yabancı olup (be) getirilerek söylenen ikilemeler. Öz be öz, ay
be ay.
10-Deyimler (Dilimizde çok sık kullanılmaktadır). Yuvasını yapmak, devede
kulak, ununu elemiş eleğini asmış, çalım satmak.
11- (Ev, yurt) kelimeleri ile kurulan bileşik kelimeler. Radyo evi, sağlık
yurdu, öğrenci yurdu, aş evi.
12- Ardı sıra, peşi sıra, önü sıra, yanı sıra gibi sözler.
13- İki kelimeyi birleştirip bir bileşik kelime yapıldığında her iki kelime
de eski anlamını koruyorsa. Arnavut kaldırımı deniz yolu, Tatar böreği,
kuru soğan, tahin helvası, tulum peyniri, çam fıstığı, badem şekeri, bağ
bozumu.
14- İsim soylu bir kelime ile etmek, eylemek, olmak yardımcı fiilleri
ile yapılan bileşik fiiller. Yarış etmek, borç etmek, gelin olmak, sağ
olmak, el etmek,,
15- Yer adlarında kullanılan Batı, Doğu, Güney, Kuzey, Aşağı, Orta, Yukarı,
Küçük, Büyük,: Eski, Yeni, iç ve benzeri, kelimeler. Doğu Anadolu, Batı
Trakya, Orta Anadolu, Kuzey Amerika, Kuzeydoğu Anadolu,
Uzak Doğu, İç Anadolu, Küçük Çekmece, Büyük Çamlıca, Büyük Menderes
|