İslamiyet Öncesi Türk Tarihi / Notlar
Uygurlardan kalma hukuk metinlerinde kullanılan bazı kavramların günümüz Türk hukukunda da yer alması, Türk kültüründeki süreklilik olgusuyla açıklanabilir. Uygurların, kendilerinden önceki Türk topluluklarından farklı olarak yerleşik bir hayat yaşadıkları, kalıcı mimari eserler yapmalarına bakılarak kanıtlanabilir. Eski Türk şehirlerinde farklı dinlere ait mabetlerin yan yana bulunması, Türklerin din konusundaki hoşgörüsünü kanıtlar. Türk hükümdarların, Kurultay'da alınan kararlar bağlayıcı olmamasına rağmen, bu kararların dışına çıkmamaya özen göstermeleri, hükümdarların demokratik bir tutum içinde olduklarını gösterir. Uygurların, değişik din ve kültürlerden aldıkları öğeleri Türkçe kavramlarla karşılamaları, "ulusal bilince" sahip oldukları yargısıyla açıklanabilir. Eski Türklerde hapis cezalarının azlığı, "göçebe yaşam tarzının hukuk sistemi üzerindeki etkisi" temel alınarak açıklanabilir. Moğolların, Türk dünyasını işgal ettikten sonra benliklerini kaybederek Türkleşmeleri, "zayıf kültürlerin zamanla güçlü kültürler içinde eridiği" yargısını doğular. Türk devletlerinde, hükümdar öldükten sonra birçok hanedan mensubunun taht üzerinde hak iddia etmesi, Türklerdeki "egemenlik anlayışının" bir sonucudur. Eski Türklerde bahar bayramının yaygınlığı, iktisadi hayatın büyük ölçüde hayvancılığa dayanmasıyla açıklanabilir. |
İSLAMİYET
ÖNCESİ TÜRK TARİHİ
Türkler'in anayurdu olan Orta Asya; doğuda
Kingan Dağları, batıda Hazar Denizi, kuzeyde Sibirya, güneyde Hindikuş
Dağları ile çevrili bölgedir. TARİHTE TÜRK GÖÇLERİ: M.Ö.4000 yıllarında başlayan göçler yaklaşık
5000 yıl devam etmiştir.
' Göçlerin Sebepleri: 1. Kuraklık
(en önemli sebep) 2. Salgın
hayvan hastalıkları 3. Komşu
devletlerin baskısı (Çin, Moğol vb.) 4. Otlak,
mera arayışı 5. Türk
boyları arasındaki mücadeleler 6. Nüfus
artışı Göçlerin
Sonuçları: 1. Yeni
vatanlar bulunmuştur. 2. Birçok
Türk devleti kurulmuştur. 3. Kültür
etkileşimi sonucu medeniyete katkıda bulunmuşlardır. 4. Kalabalık nüfuslarla
ve farklı dinlerle karşılaşan bazı Türk boyları benliklerini kaybetmişlerdir.
(Macarlar, Bulgarlar gibi.) 5. Gittikleri bölgelerdeki
topluluklara, hayvanları evcilleştirmeyi, tarım faaliyetlerini ve madenciliği
öğretmişlerdir. İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK DEVLETLERİ
1.ASYAHUNLARI: * Bilinen
ilk Türk devletidir. * Bilinen
ilk Türk hükümdarı Teoman'dır. * Hun akınları karşısında çaresiz kalan Çinliler,
Çin Seddi'ni yapmışlardır. (M.Ö.214) * En parlak dönem Mete dönemidir. (M.Ö.209 - M.Ö.174) * Orduda on'lu sistemi kurmuşlardır. * Mete'nin ölümünden sonra
zayıflayan devlet M.S.48'de ikiye ayrılır. Güney Hunları Çin hakimiyetine
girerek Çin'le beraber Kuzey'e karşı mücadele etmiş, Kuzey Hunları ise
bu mücadeleler sonucunda zayıflayarak yıkılmıştır. Çin esareti altına
girmemek için batıya göç ederek Kavimler Göçü'ne sebep olmuşlardır.
·
Milli duygular ortaya çıkmıştır.
* Roma İmparatorluğu ikiye ayrılmıştır. (395) * Ortaçağ başlamıştır. * Batı Roma yıkılmıştır. (476) * Avrupa 100 yıl karışıklık içinde kalmıştır. * Avrupa Hun Devleti kurulmuş (375) ve yıkılmıştır.
(469) * Feodalite (Derebeylik) rejimi ortaya çıkmıştır. * Barbar kavimlerin karışması sonucu Avrupa'nın
bugünkü etnik yapısı ortaya çıkmıştır. * Barbar kavimler arasında Hristiyanlık yayılmıştır.
·
Skolastik düşünce yayılmıştır.
2.
AVRUPA (BATI) HUN DEVLETİ (375 - 469): * Balamir öncülüğünde merkezi Macaristan olmak üzere
375'te kurulmuştur. * Avrupa'da kurulan ilk Türk devletidir. * En parlak dönem Atilla dönemidir. (434 - 453) * Cihan
hakimiyetini düşünen Atilla önce Batı Roma ile iyi ilişkiler kurup, Bizans'ı
mağlup ederek ağır vergiye bağlamış, sonra Batı Roma üzerine 2 sefer
düzenlemiştir. 451 Galya, 452 Roma (İtalya) seferi. * Atilla'nın ölümünden sonra (453) Barbar kavimlerin
isyanları, iç karışıklıklar ve Bizans entrikaları sonucu 469'da yıkılmıştır. Not: Avrupa'nın siyasi
hayatına yaklaşık 100 yıl yön vermişlerdir.
3. GÖKTÜRKLER (552 - 659): * Bumin
Kağan 552'de Avarlar'a son vererek merkezi Ötüken olmak üzere devletini
kurmuştur. * Türk
adıyla kurulan ilk devlettir. * Ülkenin
batısını kardeşi İstemi Yabgu yönetmiştir. * İstemi Yabgu İpek Yolu
üzerinde hakimiyet kurabilmek için önce Sasaniler'le birleşerek Ak-hunlar'ı
yıkmış, sonra Bizans'la ittifak yaparak Sasaniler'i yenmişlerdir. * M u kan Kağan'dan sonra
Çin entrikaları ve kardeş kavgaları sonucu Doğu - Batı olarak ikiye ayrılmıştır.
(582) * 630'da
Doğu, 659'da Batı Göktürkler Çin esaretine girmiştir. Not-1: İlk Türk alfabesi
Göktürkler'e aittir. Not-2: Millet duygusu gelişmiştir. Not-3: İslamiyet öncesi kurulun Türk devletlerinin en güçlüsüdür.
4. KUTLUK (II. GÖKTÜRK) DEVLETİ (681 - 745): * Göktürkler'! Çin esaretinden kurtaran Kutluk (İlteriş)
Kağan II. Göktürk Devleti'ni kurmuştur. * Kardeşi Kapgan'dan sonra oğulları Bilge ve Kültigin
tahta geçmiştir. * Bilge vezir Tonyukuk da yönetimde etkilidir. Kutlukların
en parlak dönemidir.
·
Orhun Abideleri bu dönemde ortaya çıkmıştır.
745te Uygur, Kartuk ve Basmiller tarafından yıkılmıştır.
5. UYGURLAR
(745 - 840): * Türkler
arasında en ileri medeniyete sahip olan Uygurlar'dır. * Ancak hiçbir zaman diğer
Türk devletleri kadar güçlü olamamışlardır. Çünkü'Maniheizm ve Budizm'i
benimsedikleri için savaşçı özelliklerini kaybetmişlerdir. * İlk
kez yerleşik hayata geçen Uygurlar'dır. * Kalıcı
mimari eserler bırakmaya başlamışlar, Ordubalık, Beşbalık.gibi şehirler
kurmuşlardır. * Tarımda gelişmişler, su kanalları yapmışlardır. * Matbaayı
ve kağıdı kullanan ilk Türk devletidir. * Kırgızlar
tarafından 840'ta yıkılmışlardır.
·
Sonraki dönemlerde Moğol devlet kademelerinde
önemli görevler alarak Moğollar'ın Türkleşmesinde etkili olmuşlardır.
·
DİĞER TÜRK DEVLET VE TOPLULUKLARI
1. Kırgızlar 2. Sabirler (Sabar, Sibir) 3. Hazarlar 4. Türgişler (Türgeşler) 5. Avarlar (Juan Juanlar, Aparlar) 6. Kartuklar 7.
Peçenekler 8. Akhunlar (Eftalitler) 9. Bulgarlar 10.
Macarlar 11. Kıpçaklar (Kumanlar) 12. Oğuzlar (Uzlar) 13. Kimekler 14.
Başkırtlar (Başkurtlar)
İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRKLER'DE KÜLTÜR
VE UYGARLIK
A) Devlet Yönetimi: * Ülke hanedan üyelerinin ortak malıdır. (Osmanlı'ya kadar). Bu gelenek
Türk devletlerinin kısa sürede yıkılmasının
en önemli sebebi olmuştur. Boy beylerinden oluşan "Kurultay"
ve Ha-kan'ın eşi "Hatun"da yönetimde etkilidir.
·
Tudun (vali), Şad (vezir), Tiğin (şehzade), Tamgacı
(mühürcü), Bitikçi (katip), Subaşı (ordu komutanı), Agılıg (hazine sorumlusu),
Yargucu (yargıç).
B) Sosyal
Yapı: * Aile önemlidir. Aile, oba, oymak, boy, budun (millet)
şeklinde bir yapılanma vardır. * Kölelik yoktur. Toprağa bağlı değildirler.
·
Atlı-göçebe kültürü hakimdir.
C)
Ekonomi:
* Geçim kaynağı hayvancılıktır. (Koyun, at). * Tarım Uygurlar'la beraber başlamıştır. * Ticarete
önem vermişlerdir. D) Hukuk: * Sözlü hukuk vardır. (Töre)
·
Kısas esasına dayalıdır.
E) Dil
ve Edebiyat:
* Sözlü
edebiyat gelişmiştir. Sav, sagu, koşuk ve destanlar görülür. * Alper Tunga, Şu (Saka),
Oğuz Kağan (Asya Hun), Ergenekon (Göktürk), Göç, Türeyiş (Uygur), Manas
(Kırgız), Dede Korkut (Oğuz) destanları vardır. * Orhun Abideleri ilk yazılı eserlerdir. * Tarih boyunca Göktürk, Uygur, Arap ve Latin alfabeleri
kullanılmıştır. F) Mimari: * Göçebe olunduğundan mimari
gelişmemiştir. Uygurlar'm yerleşik hayata geçmeleriyle başlar.
G) Sanat: * Taşınabilir
özellik gösterir. * Maden
işlemeciliği, özellikle demircilikte ileridirler. * Resim ve heykel yapımı,
halı ve kilim dokumacılığı da görülür. H) Din: * Göktanrı inancı vardır.
Din adamlarına Şaman (Kam, Baksi) denir. Devlet işlerinde etkili değildirler.
Yuğ denilen ölü gömme törenleri vardır. Kurganlarda mezarların başlarına
Balbal denilen basit heykelcikler dikerler. Şamanizm inancı da görülür. I) Ordu: Askeri alanda dünyaya örnek olmuşlardır. Ordu millet özelliği görülür.
Ordu hafif süvari birliklerinden oluşur. On'lu sistemi kurmuşlardır.
|